ABSTRACT:
The aim of this research was classification of meadow communities near Mogilany area (Wieliczka Foothills) and the comparison of the structure, floristic composition and habitat characterisation with data from the 1961-65 years. There have been done 227 phytosociological releves using the Braun-Blanquet method and 86 archival releves have been used. Numerical methods by applying the Mulva - 5 v. 06.02.98 program were used to data analyses. Physical and chemical characteristics of soil in selected plant communities were studied. Twenty-five non-forest communities, which belong to three phytosociological orders: Arrhenatheretalia, Molinietalia and Phragmitetalia were distinguished. Nine from currently distinguished communities are comparable with the data from the sixties. The biggest differences in the floristic composition and number of species have been found in the Molinietum caeruleae stands. The other communities in the Mogilany area have been investigated for the first time (e.g. Lythro-Filipenduletum ulmariae). The physical and chemical characteristics of soil have changed insignificantly. The transformations result from the changes in management practices and from the urban development on the Mogilany area. The current location of meadow communities is produced on the phytosociological map.

KEY WORDS: Western Carpathians, south Poland, cessation of management, degradation, succession, air photography, richness of species.

I. Bator, Zakład Ekologii Roślin, Instytut Botaniki Uniwersytet Jagielloński, ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków; e-mail: ingab@interserv.net.pl; ingaba@poczta.onet.pl

SPIS TREŚCI

• WSTĘP. - 4
• CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃ. - 5
• METODYKA BADAŃ. - 8
• ZBIOROWISKA ŁĄKOWE OKOLIC MOGILAN w LATACH 1961-1965. - 10
• KLASYFIKACJA NUMERYCZNA ZBIOROWISK ŁĄKOWYCH. - 13
• ZBIOROWISKA ŁĄKOWE OKOLIC MOGILAN w LATACH 2001-2003. - 14
• TYPOWE POSTACIE ŁĄK ŚWIEŻYCH ARRHENATHERETUM ELATIORIS (BR.-BL. 1925) KOCH 1926. - 15
  • Podzespół: Arrhenatheretum elatioris typicum. - 15
  • Podzespół: Arrhenatheretum elatioris alopecuretosum pratensis. - 19
  • Zespół: Arrhenatheretum elatioris postać z Briza media. - 19
• PASTWISKA. - 19
  • Zespół: Lolio-Cynosuretum R. Tx. 1937. - 19
  • Zespół: Lolio-Cynosuretum - postać zachwaszczona. - 28
• ZESPOŁY i ZBIOROWISKA SIEDLISK WILGOTNYCH i MOKRYCH. - 29
  • Zespół: Cirsietum rivularis Nowiński 1927. - 29
  • Zespół: Scirpetum silvatici Ralski 1931. - 29
  • Zbiorowisko z Phragmites australis. - 29
  • Podzespół: Molinietum caeruleae ranunculetosum polyanthemi - postać zdegradowana. - 36
  • Zespół: Lythro-Filipenduletum ulmariae Hadač et all. 1997. - 36
  • Zespół: Caricetum gracilis (Graebn. et Hueck 1931) R.Tx 1937. - 41
  • Zespół: Caricetum vesicariae Br-Bl. et Denis 1926. - 41
  • Zespół: Caricetum rostratae Rubel 1912. - 41
  • Zespół: Caricetum acutiformis Sauer 1937. - 41
  • Zespół: Eleocharitetum palustris Šennikov 1919. - 43
  • Zespół: Glycerietum maximae Hueck 1931. - 43
  • Zbiorowisko z Sparganium erectum. - 43
  • Zbiorowisko z Equisetum telmateia. - 43
• RÓŻNE POSTACIE ŁĄK ŚWIEŻYCH. - 45
  • Zbiorowisko z Dactylis glomerata i Taraxacum officinale. - 45
  • Zbiorowisko z Holcus lanatus. - 49
  • Zbiorowisko z Bromus hordeaceus. - 49
  • Zbiorowisko z Cirsium oleraceum. - 49
  • Łąki świeże - postać z dominacją różnych gatunków traw. - 49
  • Zbiorowisko łąki świeżej z Alopecurus pratensis i Cirsium rivulare. - 55
  • Stadia przejściowe między łąkami wilgotnymi a świeżymi. - 61
• ROZMIESZCZENIE ZBIOROWISK ŁĄKOWYCH i SZUWAROWYCH w OKOLICACH MOGILAN. - 61
• CHARAKTERYSTYKA WŁAŚCIWOŚCI FIZYKO-CHEMICZNYCH GLEB. - 67
• PORÓWNANIE CHEMICZNYCH WŁAŚCIWOŚCI GLEB z LAT 1961-1965 i 2001-2003. - 75
• ZMIANY UŻYTKOWANIA ZIEMI NA PODSTAWIE ANALIZY ZDJĘĆ LOTNICZYCH. - 75
• ZMIANY ROŚLINNOŚCI ŁĄKOWEJ w OKRESIE 40 LAT. - 78
• DYSKUSJA. - 86
• LITERATURA. - 92
• SUMMARY. - 96

WSTĘP

Od kilkudziesięciu lat zbiorowiska łąkowe w Polsce, jak również w innych krajach Europy, ulegają szybkim i intensywnym przemianom (GROOTJANS i in. 1985; FULLER 1987; ELLENBERG 1988; LOSVIK 1988; BAKKER 1989; KOTAŃSKA 1993a, b). Powodem zmian są modyfikacje gospodarki człowieka, polegające na zaprzestaniu tradycyjnych sposobów użytkowania łąk, takich jak: regularne koszenie, ekstensywny wypas po drugim pokosie, nawożenie organiczne (KORNAŚ 1983; KORNAŚ & DUBIEL 1990, 1991; BARABASZ 1994). W związku z intensyfikacją produkcji niewielkie płaty łąk o małej wartości ekonomicznej są często porzucane. Natomiast na wielkie powierzchnie łąkowe wprowadza się nowe metody pratotechniczne: zaorywanie, intensywne nawożenie mineralne, posiewanie nasionami traw o wysokiej produkcji biomasy, a także rotacyjny wypas. Do prac używa się ciężkich maszyn, a wilgotne płaty osusza. Sprawia to, że zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe, które do niedawna miały charakter spontaniczny ulegają degradacji, obniża się ich różnorodność gatunkowa, tworzą się zbiorowiska kadłubowe, a nawet nowe układy fitocenotyczne.

Z terenu Polski południowej, obok prac charakteryzujących zbiorowiska łąkowe różnych terenów regionu znane są publikacje, w których autorzy przedstawiają i analizują przemiany roślinności łąkowej (KORNAŚ 1981, 1983; DUBIEL 1984, 1987, 1988; KORNAŚ & DUBIEL 1990, 1991; KOTAŃSKA 1993a, b; BARABASZ 1997; FLORCZYK 2001; BATOR 2002). Zbiorowiska łąkowe okolic Mogilan są cennym i interesującym obiektem badań, gdyż w tych zbiorowiskach były prowadzone badania fitosocjologiczne w latach 1961-1965 i z tego terenu opisano nowy podzespół łąk trzęślicowych Molinietum caeruleae ranunculetosum polyanthemi (TUMIDAJOWICZ 1971). Ponadto, płaty łąk trzęślicowych, tzw. łąki ściółkowe ze związku Molinion, podobnie jak inne łąki wilgotne z rzędu Molinietalia, są wskutek osuszania terenów i intensywnego nawożenia mineralnego coraz rzadziej spotykane w Europie. W wyniku opisanych powyżej działań zmniejszają się ich powierzchnie, co w niektórych przypadkach prowadzi do całkowitego zaniku tych łąk (TUMIDAJOWICZ & ZUBEL 1978; GROOTJANS i in. 1980; DĄBROWSKA 1986; DIERSCHKE & WITTIG 1991).

Celem pracy była klasyfikacja i określenie typów zbiorowisk łąkowych występujących obecnie w okolicach Mogilan oraz poznanie ich rozmieszczenia oraz porównanie ich struktury, składu florystycznego i warunków występowania z danymi z lat sześćdziesiątych XX wieku (TUMIDAJOWICZ 1971). Ocenie poddano również zmiany różnorodności gatunkowej i typologicznej zbiorowisk oraz wpływ działalności człowieka na kierunki przemian roślinności. W celu zebrania danych siedliskowych wykonano badania glebowe by uaktualnić dokumentację gleboznawczą dla łąk okolic Mogilan oraz zebrać i uzupełnić gleboznawczy materiał porównawczy dla badań nad glebami podstawowych zbiorowisk łąkowych zamieszczonych w pracy TUMIDAJOWICZ (1971).